Jak rozmawiać z dziećmi o konflikcie i wojnie
Kiedy konflikt lub wojna staje się najważniejszym tematem w przekazach medialnych, może wywoływać takie uczucia jak strach, smutek, złość, czy niepokój. Zwłaszcza, jeśli kryzys ma miejsce tuż za granicą.
Dzieci zawsze szukają u swoich rodziców poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji – zwłaszcza w czasach kryzysu.
Oto kilka wskazówek, w jaki sposób rozmawiać z dzieckiem i jak zapewnić mu wsparcie.
1. Dowiedz się, co dziecko wie i co czuje
Wybierz czas i miejsce, w którym będziesz w stanie poruszyć ten temat w sposób naturalny, aby dziecko czuło się swobodnie w rozmowie, np. podczas rodzinnego posiłku. Staraj się unikać rozmów na trudne tematy tuż przed snem.
Dobrym punktem wyjścia jest zapytanie dziecka, co już wie i jak się z tym czuje. Niektóre dzieci mogą nie być świadome, co się dzieje i nie okazywać zainteresowania rozmową na ten temat, z kolei inne mogą przeżywać tę sytuację i martwić się, często „w milczeniu”. W przypadku młodszych dzieci w rozpoczęciu dyskusji może pomóc np. wspólne rysowanie lub czytanie i opowiadanie bajek.
Dzieci mogą być odbiorcami wiadomości z różnych kanałów, dlatego ważne jest, aby sprawdzać, jakie informacje do nich docierają. Jest to dobry moment, aby je uspokoić i ewentualnie zidentyfikować wszelkie nieprawdziwe informacje, z którymi mogły się zetknąć – w internecie, w telewizji czy w szkole.
Nieustanny natłok niepokojących obrazów i informacji w mediach może sprawiać wrażenie, że kryzys jest wszechobecny. Młodsze dzieci mogą nie odróżniać obrazów na ekranie od rzeczywistości i mogą wierzyć, że znajdują się w bezpośrednim niebezpieczeństwie, nawet jeśli konflikt rozgrywa się w innym kraju. Starsze dzieci mogą mieć dostęp do niepokojących treści w mediach społecznościowych i obawiać się eskalacji wydarzeń.
Ważne jest, aby nie bagatelizować ani nie lekceważyć obaw dziecka. Jeśli zada pytanie, które może wydawać się ekstremalne, np. „Czy wszyscy umrzemy?”, zapewnij je, że tak się nie stanie, ale spróbuj też dowiedzieć się, co jest powodem tej obawy. Jeśli uda Ci się zrozumieć, skąd pochodzą te lęki, istnieje większa szansa, że będziesz w stanie uspokoić dziecko.
Należy pokazać dziecku, że jesteśmy świadomi jego uczuć i dać mu zapewnienie, że to, co czuje, jest normalne. Słuchając dziecka, poświęć mu całą swoją uwagę i podkreśl, że może porozmawiać z Tobą lub inną zaufaną dorosłą osobą zawsze, kiedy tylko tego potrzebuje.
Używaj języka odpowiedniego do wieku dziecka, obserwuj reakcje i bądź wrażliwy na oznaki niepokoju.
2. W rozmowie zachowaj spokój i dostosuj słownictwo do wieku dziecka
Dzieci mają prawo wiedzieć, co dzieje się na świecie, ale dorośli mają jednocześnie obowiązek chronić je przed stresem. Rodzic zna swoje dziecko najlepiej. Używaj języka odpowiedniego do wieku dziecka, obserwuj jego reakcje i bądź wrażliwy na wszelkie oznaki niepokoju.
To normalne, że Ty także czujesz niepokój w związku z tym, co się dzieje. Pamiętaj jednak, że dzieci naśladują reakcje dorosłych, więc staraj się nie dzielić z dzieckiem nadmiernie swoimi obawami. Mów do niego spokojnie i zwracaj uwagę na swoją mowę ciała.
W miarę możliwości zapewnij dziecko, że nic mu nie grozi. Przypomnij, że wielu ludzi na całym świecie ciężko pracuje, aby zakończyć konflikt i zaprowadzić pokój.
Pamiętaj, że nie ma nic złego w tym, że nie znasz odpowiedzi na każde pytanie swojego dziecka. W takich sytuacjach warto się do tego przyznać i powiedzieć, że musisz sprawdzić tę kwestię. Wykorzystaj tę sytuację jako okazję do wspólnego poszukiwania odpowiedzi na pytania. Korzystaj z wiarygodnych źródeł, np. serwisów informacyjnych lub stron organizacji międzynarodowych, takich jak UNICEF czy ONZ. Wyjaśnij, że nie wszystkie informacje w internecie są weryfikowane. Warto przypomnieć dziecku, jak ważne jest szukanie wiarygodnych źródeł.
3. Ucz współczucia, nie potępiaj
Konflikty często niosą ze sobą uprzedzenia i dyskryminację, czy to wobec narodu, czy kraju. Rozmawiając z dzieckiem, unikaj stygmatyzujących określeń, typu „źli ludzie” czy „zło”. Zamiast tego staraj się wzbudzać w dziecku emocje współczucia, np. dla rodzin zmuszonych do opuszczenia swoich domów.
Konflikt może podsycać dyskryminację. Upewnij się, czy Twoje dziecko nie doświadcza jej w szkole lub nie przyczynia się do zastraszania innych dzieci. Jeśli w szkole padły wyzwiska lub dziecko było prześladowane, zachęć je, aby opowiedziało o tym Tobie lub innej zaufanej osobie dorosłej.
Przypomnij dziecku, że każdy ma prawo czuć się bezpiecznie w szkole i w społeczeństwie. Zastraszanie i dyskryminacja są zawsze złe i każdy z nas powinien dołożyć swoją cegiełkę do tego, aby szerzyć życzliwość i wzajemne wsparcie.
Poczucie, że coś się robi, choćby najmniejszego, może często przynieść wielką ulgę.
4. Skup się na pomagających
Ważne jest, aby dzieci wiedziały, że ludzie pomagają sobie nawzajem, wykazując się odwagą i życzliwością. Znajdź pozytywne historie, np. o wolontariuszach niosących pomoc lub młodych ludziach wzywających do pokoju.
Sprawdź, czy Twoje dziecko chciałoby uczestniczyć w działaniach pomocowych. Może mogłoby narysować plakat lub napisać wiersz na rzecz pokoju, a może razem moglibyście wziąć udział w lokalnej zbiórce darowizn. Poczucie, że coś się robi, choćby najmniejszego, może często przynieść wielką ulgę.
5. Ostrożne zakończ rozmowę
Kończąc rozmowę, należy upewnić się, że nie pozostawiamy dziecka z uczuciem niepokoju. Możesz to ocenić, obserwując jego mowę ciała, ton głosu oraz oddech.
Zapewnij swoje dziecko, że zależy Ci na nim i że jesteś gotowy zawsze je wysłuchać i wesprzeć, gdy tylko poczuje lęk czy strach.
6. Sprawdzaj, jak dziecko się czuje
W miarę napływu informacji o konflikcie należy rozmawiać z dzieckiem, aby sprawdzić, jak sobie radzi z kolejnymi wiadomościami. Jak się czuje? Czy ma jakieś nowe pytania lub tematy, o których chciałoby porozmawiać?
Jeśli dziecko wydaje się zmartwione lub zaniepokojone tym, co się dzieje, należy zwracać uwagę na wszelkie zmiany w jego zachowaniu i samopoczuciu, takie jak bóle brzucha, bóle głowy, koszmary senne lub trudności ze snem.
Dzieci różnie reagują na trudne sytuacje i niektóre oznaki ich niepokoju mogą nie być tak oczywiste. Młodsze dzieci mogą potrzebować więcej czułości, a nastolatki mogą okazywać częstszy smutek czy złość. Wiele z tych reakcji jest krótkotrwała i są one normalną odpowiedzią na stresujące wydarzenia. Jeśli takie zachowania utrzymują się przez dłuższy czas, dziecko może potrzebować specjalistycznej pomocy.
Możesz pomóc dziecku zredukować stres, wykonując wspólnie proste ćwiczenie oddechowe:
- Weź 5 głębokich oddechów – przez 5 sekund zrób głęboki wdech przez usta, a następnie przez 5 sekund powoli wypuść powietrze nosem.
- Wyjaśnij dziecku, że kiedy robi wdech, delikatnie nadmuchuje swój brzuszek jak balonik, a kiedy robi wydech, powietrze powoli uchodzi z balonika.
Bądź gotowy do rozmowy z dzieckiem, jeśli kiedykolwiek poruszy ten temat. Jeśli zdarzy się to tuż przed snem, zakończ rozmowę czymś pozytywnym, np. przeczytaniem ulubionej bajki, która pomoże dziecku spokojnie zasnąć.
7. Ogranicz natłok wiadomości
Należy zwracać uwagę na to, w jakim stopniu dzieci są narażone na kontakt z wiadomościami, gdy są one pełne alarmujących nagłówków i niepokojących obrazów. Przy młodszych dzieci można rozważyć rezygnację z oglądania serwisów informacyjnych. W przypadku starszych dzieci należy porozmawiać o tym, ile czasu poświęcają na oglądanie wiadomości i którym źródłom ufają. Zastanów się też, w jaki sposób rozmawiać o konflikcie z innymi dorosłymi, jeśli rozmowa odbywa się w towarzystwie dzieci.
W miarę możliwości postaraj się odwracać uwagę dziecka od konfliktu, organizując mu rozrywkę - grając w grę, czy wybierając się na spacer.
8. Dbaj o siebie
Będziesz w stanie lepiej pomóc swoim dzieciom, jeśli sam będziesz w dobrej formie. Dzieci obserwują reakcje swoich opiekunów, dlatego warto, aby wiedziały, że jesteś spokojny i panujesz nad sytuacją.
Jeśli czujesz się zaniepokojony lub zdenerwowany, zadbaj o swoje samopoczucie i zwróć się do rodziny, przyjaciół i zaufanych osób. Zwracaj uwagę na to, w jaki sposób korzystasz z serwisów informacyjnych. Warto określić czas na sprawdzanie wiadomości, zamiast być stale online. W miarę możliwości staraj się wygospodarować czas na aktywności, które pomogą Ci się zrelaksować i zregenerować siły.