Kryzys klimatyczny coraz silniej oddziałuje na życie dzieci i młodzieży – nie tylko poprzez bezpośrednie skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych, ale także przez przekazy medialne i treści w internecie. Obrazy katastrof, degradacji środowiska czy braku działań ze strony rządów mogą potęgować stres, prowadząc do stanów lękowych, depresji i utraty wiary w przyszłość.
Choć skala wyzwań związanych ze zmianą klimatu jest bezprecedensowa i trudna do wyobrażenia, wsparcie dorosłych oraz dostęp do odpowiednich zasobów i wiedzy mogą pomóc młodym ludziom rozwijać odporność psychiczną i siłę potrzebną do radzenia sobie w gwałtownie zmieniającym się świecie.
Zmiana klimatu a zdrowie psychiczne
Jesteśmy przyzwyczajeni do zagrożeń, które mają swój koniec – po ich ustąpieniu możemy wrócić do względnej normalności. Kryzys klimatyczny jednak stale się rozwija i będzie trwał, ponieważ ilość dwutlenku węgla w atmosferze już teraz zmienia naszą planetę. Musimy nauczyć się wyobrażać sobie przyszłość z podnoszącym się poziomem mórz i rosnącymi temperaturami. Ponieważ skala tych zmian może wydawać się przytłaczająca, często reagujemy nadmiernym lękiem lub emocjonalnym odrętwieniem – czując zbyt wiele albo zbyt mało.
Zmiana klimatu to stresor psychologiczny. Można ją uznać za jedno z trudnych, traumatycznych doświadczeń z dzieciństwa (ACE – Adverse Childhood Experience), takich jak wojna czy przemoc, które mogą mieć długotrwały wpływ na zdrowie psychiczne dziecka.
Analizując skutki zmian klimatycznych dla zdrowia psychicznego, należy uwzględnić:
- Skutki bezpośrednie - doświadczenie pożarów czy powodzi, które prowadzą do traumy, straty i cierpienia.
- Skutki pośrednie - obserwowanie osób uciekających przed katastrofami lub słuchanie relacji o tragediach i traumach.
Doświadczamy zarówno krótkoterminowego stresu (szok, strach), jak i długotrwałego napięcia związanego z ciągłym niepokojem o bezpieczeństwo i obawą przed powrotem katastrof.
Obecnie obserwujemy, że zmiany klimatu prowadzą do traumy pośredniej lub bezpośredniej, zespołu stresu pourazowego (PTSD), depresji oraz złożonego żalu – opłakujemy utratę miejsc i gatunków, które były nam bliskie, jednocześnie mając świadomość, że to ludzie przyczynili się do tej straty.
Lęk ekologiczny – co to?
Lęk klimatyczny, zwany również ekologicznym, to nowe zjawisko w obszarze zdrowia psychicznego, które rozwija się i zmienia wraz z postępującym kryzysem klimatycznym.
Aby go zrozumieć, należy spojrzeć na dwa aspekty:
- To reakcja emocjonalna – lęk, smutek, złość czy żal – na to, co dzieje się obecnie na świecie w związku z presją, jaką zmiany klimatu wywierają na naszą planetę.
- To nasze emocje wobec reakcji innych ludzi – zwłaszcza tych, którzy mają realny wpływ na przeciwdziałanie katastrofie, a mimo to często zaprzeczają problemowi, bagatelizują go lub ignorują cierpienie najbardziej narażonych społeczności.
Ten drugi rodzaj cierpienia bywa trudniejszy do zniesienia niż sam lęk przed zmianami klimatu. Często jest też źle rozumiany. Poczucie niesprawiedliwości, obojętności i braku troski może być głęboko bolesne – zwłaszcza dla młodych aktywistów i całych społeczności.
Paradoksalnie, lęk ekologiczny jest również oznaką zdrowia psychicznego – świadczy o tym, że dzieci i młodzież naprawdę troszczą się o los planety.
Zmagamy się dziś nie tylko z niepewnością co do skali i tempa zmian, ale także z obawą, czy ludzie – zwłaszcza ci u władzy – podejmą wystarczająco szybkie i skuteczne działania, aby uczynić świat bezpieczniejszym miejscem dla nas i przyszłych pokoleń. Strach przed zmianą klimatu potęgowany jest przez lęk, że ci, którzy mogliby coś zmienić często robią zbyt mało lub wręcz działają w przeciwnym kierunku.
Jak rozmawiać z dzieckiem o zmianie klimatu?
To nie tylko uczucia
Lęk ekologiczny to nie tylko emocje, ale także myśli o przyszłości. Największe globalne badanie (Hickman i in., 2021) dotyczące lęku klimatycznego wśród dzieci i młodzieży objęło 10 tys. osób w wieku od 16 do 25 lat z 10 krajów (Australia, Brazylia, Finlandia, Francja, Indie, Nigeria, Filipiny, Portugalia, Wielka Brytania i USA). Wyniki pokazały, że:
- niemal 60% młodych osób jest „bardzo” lub „skrajnie” zaniepokojonych problemami środowiskowymi,
- 50–67% deklaruje, że zmiany klimatu wywołują u nich smutek, strach, lęk, złość, poczucie bezsilności, niemocy i winy,
- 45% zgłasza, że te emocje negatywnie wpływają na codzienne funkcjonowanie – jedzenie, koncentrację, sen, chodzenie do szkoły czy zabawę,
- 83% uważa, że dorośli zawiedli w trosce o planetę,
- 75% twierdzi, że przyszłość napawa ich lękiem.
Badanie dostarcza również wglądu w to, jak młodzi ludzie postrzegają działania rządów wobec kryzysu klimatycznego. Większość uczestników oceniła je negatywnie. 64% uważa, że rządy nie traktują ich obaw poważnie, nie podejmują wystarczających działań, by zapobiec katastrofie klimatycznej, i zawodzą młode pokolenia na całym świecie.
Jak dzieci mogą radzić sobie z lękiem klimatycznym?
Te trudności nie znikną, dlatego musimy nauczyć się, jak się z nimi mierzyć. Oto kilka rzeczy, które warto przekazać dzieciom, by pomóc im radzić sobie z lękiem klimatycznym:
- Naucz się regulować emocje – ważne jest, by uznawać swoje uczucia, ale nie dać się im przytłoczyć (gdy czujemy zbyt wiele) ani nie zamykać się emocjonalnie (gdy czujemy zbyt mało). Pomocne mogą być techniki uważności, medytacja, a także wszystko, co wspiera rozwój odporności psychicznej i inteligencji emocjonalnej.
- Dołącz do społeczności osób o podobnych wartościach – dzięki temu nie będziesz sam/a i znajdziesz przestrzeń do dzielenia się myślami oraz uczuciami.
- Zrozum, że nadzieja jest ważna, ale lepsza od naiwnej nadziei jest nadzieja radykalna. Pozwala ona pogodzić się ze smutkiem wynikającym z tego, co już zostało utracone, a jednocześnie daje siłę i determinację, by działać i zapobiegać dalszym szkodom.
Źródła:
