Dzieci różnie reagują na trudne sytuacje w swoim życiu. Sposoby wyrażania emocji zależą od środowiska, w którym wychowuje się dziecko i przyjętych społecznie norm. I tak, w niektórych kulturach okazywanie silnych emocji, na przykład poprzez płacz, nie jest powszechnie akceptowane, podczas gdy w innych takie reakcje są czymś całkowicie naturalnym.
Nie wszystkie oznaki niepokoju mogą być równie oczywiste. Poniżej znajdziesz wybrane objawy stresu, najczęściej występujące u dzieci w określonych grupach wiekowych. Należy jednak pamiętać, że każde dziecko może reagować na stres indywidualnie.
Czy wiesz, że...? W sytuacjach stresowych i kryzysowych dzieci obserwują zachowania i emocje dorosłych w poszukiwaniu wskazówek, jak radzić sobie z własnymi emocjami.
Częste reakcje na stres u dzieci
Wiele z tych reakcji trwa tylko przez krótki czas i są to normalne reakcje na stresujące wydarzenia. Jeśli jednak takie reakcje utrzymują się przez dłuższy czas, dziecko może potrzebować pomocy specjalisty.
Wiek 0-3
Reakcje
- większa niż zwykle nieporadność i nierozłączność od opiekunów
- powrót do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego etapu rozwoju
- zaburzenia snu i odżywiania
- większa drażliwość
- zwiększona nadpobudliwość
- silniejszy lęk
- zwiększona potrzeba uwagi
- częstszy płacz
Wiek 4-6
Reakcje
- lgnięcie do osób dorosłych
- powrót do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego etapu rozwoju
- zaburzenia snu i odżywiania
- większa drażliwość
- słabsza koncentracja
- dziecko staje się bardziej bierne lub bardziej pobudzone
- przerywanie zabawy
- przyjmowanie ról dorosłych
- ograniczona chęć do rozmowy
- zwiększony niepokój lub martwienie się
Wiek 7-12
Reakcje
- wycofanie
- częsty niepokój o inne osoby dotknięte trudną sytuacją
- zaburzenia snu i odżywiania
- narastający lęk
- większa drażliwość
- częsta agresja
- nerwowość
- słaba pamięć i koncentracja
- objawy fizyczne/psychosomatyczne
- częste rozmowy o stresującym wydarzeniu lub powtarzające się zabawy
- poczucie winy lub obwinianie się
Wiek 13-17 (nastolatki)
Reakcje
- obniżony nastrój
- wykazywanie nadmiernej troski o innych
- poczucie winy i wstydu
- coraz częstsze przeciwstawianie się autorytetom
- podejmowanie zwiększonego ryzyka
- agresja
- zachowania autodestrukcyjne
- poczucie beznadziei
Wszystkie grupy wiekowe - reakcje fizyczne
Mogą to być także objawy choroby, dlatego należy zabrać dziecko na wizytę do lekarza, aby wykluczyć wszelkie dolegliwości.
- zmęczenie
- ucisk w klatce piersiowej
- duszności
- suchość w ustach
- osłabienie mięśni
- ból brzucha
- zawroty głowy
- drgawki
- bóle głowy
- ogólne bóle ciała
Bardzo poważne reakcje niepokoju u dzieci
Dzieci, które wykazują takie objawy przez dłuższy czas, potrzebują pomocy specjalistycznej.
- wycofanie, milczenie, towarzyszące ograniczonej ruchliwości, zastyganie w bezruchu
- ukrywanie się, unikanie kontaktu z innymi
- brak reakcji na innych, niepodejmowanie rozmowy
- nadmierne i ciągłe zamartwianie się
- fizyczne objawy złego samopoczucia: drgawki, bóle głowy, utrata apetytu, ogólne bóle ciała
- agresywne zachowania, chęć skrzywdzenia innych
- dezorientacja
Monitorowanie stanu emocjonalnego dziecka
Opiekunowie powinni regularnie sprawdzać, jak czuje się dziecko pod kątem emocjonalnym. Monitorowanie stanu emocjonalnego dziecka polega na pytaniu dzieci "jak się czują?" w sposób bezpośredni lub pośredni. Jedną z metod jest poproszenie go o narysowanie lub namalowanie obrazka. Poproś dziecko, aby opowiedziało więcej o obrazku, co narysowało lub dlaczego użyło np. określonego koloru. Niektórym dzieciom może to pomóc w rozmowie o tym, jak się czują, podczas gdy inne mogą woleć jedynie pokazać swoją pracę, bez podejmowania rozmowy. Pozwól dziecku zdecydować samodzielnie.
Aktywności zmniejszające stres i poprawiające samopoczucie dziecka
Poniższe ćwiczenia można wykonywać wspólnie z dzieckiem, aby zmniejszyć poziom stresu i nauczyć je pozytywnych mechanizmów radzenia sobie z nim. Wpłyną one nie tylko na poprawę jego samopoczucia, ale są także korzystne dla opiekuna i mogą być wykonywane wspólnie z dzieckiem.
Oddychanie przeponowe
Często w stresie oddychamy płytko, wysoko w klatce piersiowej i zapominamy o głębokim wdechu do przepony. Oddychanie w ten sposób jest bardzo uspokajające i pomaga dostarczyć tlen głęboko do płuc.
Jak to zrobić?
- Połóż rękę na brzuchu;
- weź 5 głębokich oddechów, spędź 5 sekund na wdychaniu i 5 sekund na wydychaniu powietrza, wdychając powietrze przez nos i wydychając je przez usta;
- wyjaśnij, że kiedy dziecko robi wdech, delikatnie nadyma brzuch jak balon, a kiedy robi wydech, powietrze powoli opuszcza balon.
Moje wyjątkowe miejsce
Czasami świat wokół nas może wydawać się przytłaczający. Poświęcając chwilę na wyobrażenie sobie, że znajdujemy się w spokojnym miejscu bez stresu, dzieci mogą poczuć się mniej zestresowane. Oto ćwiczenie, które pomoże dziecku wyobrazić sobie takie miejsce.
Jak to zrobić?
- Usiądź lub połóż się w wygodnej pozycji, zamknij oczy i zrelaksuj się;
- weź kilka głębokich, powolnych oddechów przez nos, nadymając brzuch. Wydychaj powietrze przez usta;
- oddychaj powoli i spokojnie;
- słuchaj i podążaj za opowieścią. Wyobraź sobie, że jesteś w tej historii:
Wyobraź sobie, że stoisz na białej, piaszczystej plaży. Jest wczesny ranek i wszystko jest spokojne. Słońce powoli wschodzi, a Ty czujesz ciepłe promienie na twarzy i ciele. Czujesz się szczęśliwy i spokojny. Piasek pod Twoimi bosymi stopami jest miękki i ciepły. Lekka bryza głaszcze Cię po twarzy. Niebo jest błękitne i klarowne, a nad Tobą latają i śpiewają ptaki. To miejsce jest bezpieczne i możesz się tu zrelaksować. Jest to miejsce, do którego zawsze możesz wrócić, które zawsze jest w Twoim sercu. Możesz je odwiedzić, kiedy tylko zechcesz. Teraz, bardzo stopniowo, zacznij ponownie zwracać uwagę na swój oddech - delikatny rytm wdechów i wydechów. Zauważ uczucie powietrza na swojej skórze. Delikatnie zacznij poruszać palcami rąk i nóg. Zrób wdech i mocno się rozciągnij. Zrób głęboki wydech. Kiedy będziesz gotowy, otwórz oczy.
