Stres to powszechne uczucie, które dotyka zarówno dzieci jak i dorosłych, ale w nieco inny sposób.
Żyjemy w czasach, kiedy odczuwamy podwyższony poziom stresu. Doświadczają go zarówno dorośli jak i dzieci. Jesteśmy świadkami wielu zmian na świecie, ale stres u dzieci mogą wywoływać codzienne wyzwania, takie jak negatywne sytuacje w domu, przemoc w szkole czy egzaminy. A czasem nawet pozytywne wydarzenia, jak przeprowadzka do większego domu czy nowe znajomości też bywają powodem napięcia.
Jako rodzic możesz towarzyszyć swojemu dziecku w przeżywaniu tych stresujących sytuacji – obserwując jego samopoczucie, zwracając uwagę na objawy wzmożonego stresu oraz wspierając w nauce radzenia sobie z nim.
Czym jest stres?
Stres to powszechne uczucie, które towarzyszy nam, gdy czujemy się przytłoczeni lub nie potrafimy sobie z czymś poradzić. Niewielkie dawki stresu mogą być dla nas dobre i motywować nas do osiągania celów, takich jak np. zdanie egzaminu czy wygłoszenie przemówienia. Jednak jego nadmiar, zwłaszcza gdy czujemy, że wymyka się spod kontroli, może negatywnie wpływać na nasz nastrój, samopoczucie fizyczne i psychiczne oraz relacje z innymi ludźmi.
Co powoduje stres?
Dzieci nie zawsze doświadczają stresu tak, jak dorośli. Osoby dorosłe najczęściej borykają się ze stresem związanym z pracą, z kolei większość dzieci doświadcza go, gdy nie może poradzić sobie z niebezpiecznymi, trudnymi lub bolesnymi sytuacjami. Należą do nich:
- negatywne uczucia i myśli o sobie samych,
- zmiany zachodzące w ciele w okresie dojrzewania,
- szkolne wyzwania - sprawdziany, prace domowe,
- problemy w relacjach z kolegami, socjalizacja,
- duże zmiany w życiu – przeprowadzka, zmiana szkoły, separacja rodziców,
- przewlekłe choroby, problemy finansowe w rodzinie, śmierć członka rodziny,
- zagrożenia w domu/sąsiedztwie.
Stres u dzieci i nastolatków
Stres u dzieci może pojawić się również w sytuacjach nowych i niespodziewanych. W przypadku młodszych dzieci częstą przyczyną stresu są kłótnie w domu, przemoc, separacja rodziców lub odejście bliskiej osoby. Innym częstym powodem jest szkoła - zawieranie nowych znajomości lub egzaminy mogą sprawić, że dzieci poczują się przytłoczone.
Dla starszych dzieci źródłem stresu są zmiany zachodzące w ich życiu – nowi szkolni koledzy, większa liczba prac domowych, dostęp do mediów społecznościowych czy informacje o sytuacji na świecie. Wiele młodych osób stresują kwestie społeczne i środowiskowe, jak np. zmiany klimatyczne czy dyskryminacja.
Warto pamiętać, że dziecko jest jak „gąbka”, która chłonie to, co się dzieje wokół niego. Zauważa, kiedy jego rodzice/opiekunowie są zestresowani i taki stan może mu się udzielić.
Dzieci i młodzież nie zawsze mają rozwiniętą inteligencję emocjonalną lub słownictwo, aby w pełni wyrazić siebie i swoje uczucia. Młodsze dzieci mogą nie rozumieć, co tak naprawdę się dzieje ze względu na swój wiek i poziom rozwoju. Dla nich nowa sytuacji wydaje się inna, niewygodna, nieprzewidywalna, a często nawet przerażająca.
Oznaki i objawy stresu u dzieci
Kiedy organizm jest pod wpływem stresu, wytwarza hormony takie jak adrenalina i kortyzol, które przygotowują nas do natychmiastowego działania – tzw. reakcji "walcz lub uciekaj". Może to mieć wiele skutków dla umysłu i ciała dziecka, takich jak np.:
Objawy fizyczne:
- płytki oddech, pocenie się i przyspieszone bicie serca,
- bóle i zawroty głowy oraz trudności z zasypianiem,
- nudności, niestrawność lub problemy z trawieniem,
- przyrost lub utrata wagi,
- bóle, słabsza odporność objawiająca się częstymi infekcjami.
Objawy emocjonalne i psychiczne:
- drażliwość i złość powodujące wybuchy gniewu lub wycofanie,
- zaniedbywanie obowiązków, mniejsza efektywność w wykonywaniu zadań lub trudności z koncentracją,
- niepokój emocjonalny, taki jak ciągłe odczuwanie smutku lub płaczliwość.
Te objawy mogą często prowadzić do jeszcze większego stresu. Ważne jest, aby pomóc dziecku wypracować mechanizmy przezwyciężania stresu, aby mogło sobie poradzić, gdy zajdzie taka potrzeba.
Sposoby pomagania dziecku w radzeniu sobie z problemami
Kiedy dzieci czują się zestresowane, rodzice mogą pomóc im znaleźć sposoby rozładowania stresu. Podobnie jak dorosłym, dzieciom trzeba czasem przypominać o tym, aby były dla siebie samych życzliwi.
Zauważaj czynniki wyzwalające stres: pomóż dziecku rozpoznać momenty, w których czuło się zestresowane oraz szukać wzorców w jego reakcjach na takie sytuacje. Co się wtedy działo? Co myślało, czuło lub robiło tuż przed tym, jak poczuło się zestresowane? Kiedy dziecko zidentyfikuje trudności, które mogą sprawić, że poczuje się zestresowane, możecie wspólnie poszukać sposobów zapobiegania stresowi lub szybkiego radzenia sobie z nim.
Reaguj z miłością: Okaż dziecku dodatkową miłość, poświęć czas i uwagę. Obserwuj czy stres wpływa na jego zdrowie, zachowanie, myśli lub uczucia. Pamiętaj, aby je wysłuchać, zwracać się do niego z troską i dodawać mu otuchy.
Bądź wzorem do naśladowania: Porozmawiaj z dzieckiem o sposobach, jakie Ty wykorzystujesz, aby radzić sobie ze stresującymi sytuacjami. Dzieląc się własnymi doświadczeniami, możesz zainspirować dziecko do znalezienia takich nawyków radzenia sobie ze stresem, które będą dla niego najlepsze.
Promuj pozytywne myślenie: Dzieciom, a zwłaszcza nastolatkom, łatwo jest zacząć myśleć o sobie źle. Jeśli usłyszysz stwierdzenia typu: "Nie jestem w niczym dobry", "Nie lubię siebie" lub "Boję się wyjść z domu", zapytaj dziecko, co sprawia, że tak się czuje i przypomnij mu jego sukcesy. Pozytywne wzmocnienie z twojej strony sprawi, że poczuje się lepiej rozumiane i pewne, że może pokonać stresujące sytuacje.
Wspieraj zdrowe nawyki: Sen i odpowiednie odżywianie to kluczowe czynniki łagodzące stres. Eksperci zalecają, aby dzieci w wieku od 6 do 12 lat spały od 9 do 12 godzin na dobę. Nastolatki potrzebują od 8 do 10 godzin snu w nocy. Aby chronić sen, ogranicz korzystanie z ekranów w godzinach wieczornych i unikaj trzymania urządzeń cyfrowych w sypialni. Im lepiej odżywione i wypoczęte jest twoje dziecko, tym lepiej będzie radziło sobie ze stresem.
Zachęcaj swoje dziecko do wychodzenia na zewnątrz, zabawy i spędzania czasu z przyjaciółmi. Ćwiczenia i czynności takie jak medytacja i głębokie oddychanie są również bardzo pomocne w łagodzeniu stresu.
Oddychanie przeponowe jest bardzo uspokajające i pomaga nam dostarczyć tlen głęboko do płuc. Jak to zrobić? To proste, wystarczą 3 kroki: Połóż rękę na brzuchu. Weź 5 głębokich oddechów, poświęcając 5 sekund na wdech i 5 sekund na wydech. Wdychaj powietrze przez nos, wydychaj przez usta. Wyjaśnij swojemu dziecku, że kiedy robi wdech, nadmuchuje miękko swój brzuch jak balonik, a kiedy robi wydech, powietrze powoli z niego uchodzi.
Podobnie jak dorośli, dzieci potrzebują czasem przypomnienia o byciu dobrym dla siebie samego. Stres jest doświadczeniem człowieka, które z czasem i przy użyciu kilku prostych technik można pokonać.
Kiedy szukać profesjonalnej pomocy?
Jeśli twoje dziecko ma trudności z radzeniem sobie ze stresem, rozważ kontakt ze specjalistą. Porozmawiaj z lekarzem rodzinnym lub psychologiem. Nie bój się szukać profesjonalnej pomocy dla swojego dziecka. Jeśli stres wpływa negatywnie na jego życie, ważne jest, aby otrzymało ono pomoc tak szybko, jak to możliwe.
Sprawdź, gdzie szukać pomocy specjalisty w zakresie opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży: https://www.gov.pl/web/zdrowie/gdzie-szukac-pomocy.
