Kryzys klimatyczny ma ogromny wpływ na jakość życia wszystkich ludzi, w szczególności dzieci. Kluczowe znaczenie ma zrozumienie, gdzie i w jaki sposób najmłodsi są narażeni na jego skutki. Znając przyczyny kryzysu klimatycznego, możemy mu skutecznie przeciwdziałać.
Kryzys na wielu frontach
Standard życia dzieci, ich ogólny stan zdrowia, a także dostęp do edukacji znacznie poprawiły się w ostatnich dziesięcioleciach. Niestety obecnie dorastają one w świecie z coraz większą liczbą nowych zagrożeń związanych ze zmianami klimatu i degradacją środowiska. Ich przyszłość stoi pod znakiem zapytania, ponieważ warunki na naszej planecie stają się coraz bardziej ekstremalne.
Odpowiednio funkcjonujące ekosystemy i różnorodność biologiczna są nie tylko kluczowe same w sobie, ale także wpływają pozytywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka.
Ze środowiskiem związane są nie tylko korzyści ekonomiczne, ale także dobrobyt całego społeczeństwa. Zdrowe środowisko gwarantuje dostęp do podstawowych dóbr, które są kluczowe dla naszego przetrwania - czystego powietrza, wody i pożywienia.
Wzrost gospodarczy, który odbywa się kosztem środowiska, nie uwzględnia najlepszego interesu dzieci.
Kryzysy klimatyczne, które składają się na zmiany klimatu i degradację środowiska:
KRYZYS WODNY
Susze, powodzie i trudne warunki pogodowe związane ze zmianami klimatycznymi mogą mieć wpływ na dostęp dzieci do bezpiecznej wody pitnej i urządzeń sanitarnych. Około 415 mln dzieci żyje na obszarach z niskim poziomem zasobów wody, gdzie istnieje ryzyko suszy, obniżenia poziomu wód gruntowych, niedoboru wody oraz sezonowych, rocznych i międzyroczna zmienności poziomu wód zbiegającej się z niskim poziomem dostępu do usług wodnych.
KRYZYS ZDROWOTNY
Zanieczyszczenie powietrza i toksyny (np. ołów) znajdujące się w środowisku należą do głównych czynników powodujących zgony wśród dzieci, a zmiany klimatu mogą tylko nasilić zagrożenia dla ich zdrowia. Najmłodsi są również szczególnie narażeni na ekstremalne fale upałów, ponieważ mają zmniejszoną zdolność do termoregulacji i ochrony przez wysoką temperaturą. Zmiany klimatu utrudniają również dostęp do podstawowych usług zdrowotnych i placówek medycznych.
26% zgonów wśród dzieci poniżej 5 r.ż. spowodowanych jest zmianami wywołanymi kryzysem klimatycznym.
KRYZYS ŻYWNOŚCIOWY
Bezpieczeństwo żywnościowe jest powiązane bezpośrednio ze zmianami klimatu. Wraz z rosnącą częstotliwością i dotkliwością występujących susz, powodzi i niebezpiecznych zjawisk pogodowych zmniejsza się ilość dostępnego pożywienia. Zmiany klimatu wpływają na bezpieczeństwo żywnościowe nie tylko poprzez katastrofy klimatyczne, ale także poprzez zmiany ilości opadów i wysokie temperatury, które negatywnie oddziałują na rolnictwo w danym regionie.
KRYZYS EDUKACYJNY
Gwałtowne zmiany klimatu powiązane są także z edukacją. Susze, powodzie, a także ekstremalne temperatury i zanieczyszczenie powietrza mają negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie zarówno uczniów, jak i nauczycieli. Oddziałują na funkcje poznawcze i zdolność przyswajania wiedzy. Na przykład w Azji Południowo-Wschodniej narażenie na wyższe niż przeciętne temperatury powietrza we wczesnych latach życia wiąże się z mniejszą liczbą lat, w których dzieci uczęszczają do szkoły. Brak odpowiednich warunków w klasie (wentylacji i chłodzenia) powoduje dyskomfort i prowadzi do osiągania niższych wyników w nauce.
Systemy edukacji powinny wyposażać dzieci w umiejętności i kompetencje potrzebne do sprostania wyzwaniom przyszłości i rozwijającej się zielonej gospodarce.
KRYZYS W OCHRONIE SOCJALNEJ
Zmiany klimatu nadwyrężają systemy ochrony socjalnej, które próbują sprostać potrzebom najbardziej narażonych osób. Różnorodność systemów i wspieranie stopniowej realizacji powszechnych świadczeń, których beneficjentami są dzieci, będzie miało ogromny wpływ na zaplanowanie działań radzenia sobie z dalekosiężnymi skutkami zmiany klimatu.
KRYZYS OCHRONY DZIECI
Ponieważ zmiany klimatu zakłócają działanie systemów instytucjonalnych i systemów ochrony oraz wymuszają migrację i wysiedlenia, mogą narazić miliony dzieci na ryzyko wyzysku, wykorzystania do pracy i innych nadużyć. Dzieciom podróżującym samotnie lub odseparowanym od rodziców grozi przemoc emocjonalna, fizyczna i seksualna.
KRYZYS PARTYCYPACJI
Głos dzieci i młodzieży często nie jest brany pod uwagę przez decydentów, którzy ustalają strategie i polityki mające bezpośrednio wpływa na zmiany klimatu. Dzieci często nie mają takiego samego statusu prawnego i politycznego jak dorośli, nie mają także przestrzeni do wyrażenia swojej opinii oraz zrzeszania się. Brakuje mechanizmów gwarantujących dzieciom, że zostaną podjęte działania zgodne z ich wolą.
Dzieci i młodzi są zależni od dorosłych. Cierpią z powodu braku równowagi sił i braku wiedzy - w tym na temat zmian klimatu.
Kryzys klimatyczny, a prawa dziecka
Kryzys klimatyczny ma lub będzie miał wpływ na wszystkie dzieci, często w sposób znaczący zmieni ich życie. Podważa to praktyczną realizację praw zapisanych w Konwencji o prawach dziecka:
Artykuł 3: Dobro dziecka musi być najwyższym priorytetem
Zmiany klimatu działają wbrew najlepszym interesom dzieci, zwłaszcza w krajach najbardziej podatnych na zagrożenia.
Artykuł 6: Prawo do życia i rozwoju
Zmiany klimatu bezpośrednio zagrażają przetrwaniu i rozwojowi dzieci poprzez zwiększone ryzyko wystąpienia susz, powodzi, chorób i głodu.
Artykuł 9-10: Więzi rodzinne i nierozdzielanie z rodzicami wbrew własnej woli
Zmiany klimatyczne mogą spowodować wysiedlenie milionów dzieci, zmuszając je do przemieszczania się poza granice państwa oraz w jego obrębie.
Artykuł 12: Prawo do zabierania głosu
Dzieci mają prawo do tego, aby ich głos został wysłuchany w sprawach, które ich dotyczą. Zmiany klimatu będą miały wpływ na przyszłe pokolenia w większy stopniu niż na wszystkie wcześniejsze. Ograniczanie możliwości wypowiadania się na temat działań w dziedzinie klimatu na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym utrudnia korzystanie z tego prawa.
Artykuł 24: Prawo do zdrowia
Ciężar chorób związanych ze zmianami klimatycznymi w większości dotyka dzieci, zwłaszcza te najmłodsze. Zmiany klimatu mogą również uszkadzać lub utrudniać dostęp do podstawowych usług zdrowotnych i punktów medycznych.
Artykuł 27: Prawo do odpowiednich warunków życia
Susze, podnoszący się poziom mórz, cyklony, powodzie i inne katastrofy klimatyczne pozbawiają dzieci bezpiecznej przestrzeni do życia i właściwego rozwoju.
Artykuł 28: Prawo do edukacji
Zmiany klimatu i katastrofy klimatyczne utrudniają dostęp dzieci do odpowiedniej edukacji, a także oddziałują negatywnie na zdolność do przyswajania wiedzy oraz jej jakość.
Artykuły 19, 32 i 34-36: Prawo do wolności i ochrony przed wszelkimi formami przemocy
i wykorzystania
Dzieci i rodziny, które są przesiedlane z powodu nagłych katastrof klimatycznych, narażone są na różnego rodzaju formy przemocy oraz zagrożenia, np. wykorzystywanie i uprowadzenia.
Artykuł 30: Prawo do własnej kultury i języka
Zmiany klimatyczne zagrażają ekosystemom, które są nierozerwalnie związane z rdzenną kulturą i językiem.
Artykuł 31: Prawo do wypoczynku i zabawy
Dzieci mają prawo do bezpiecznych miejsc rekreacji i zabawy. Niestety z powodu zmian klimatycznych szkoły oraz inne przestrzenie pożytku publicznego ulegają uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu z powodu np. trzęsień ziemi i powodzi.
Złożoność wpływu zmian klimatu na prawa dzieci
Ze względu na wzajemne powiązanie, realizacja jednego prawa często zależy w całości lub w części, od realizacji innych. Naruszenie jednego prawa wzmacnia lub prowadzi do naruszenia innego. W rezultacie kryzys klimatyczny może mieć wpływ praktycznie na wszystkie prawa dzieci, potencjalnie ingerując w skuteczną implementację zapisów Konwencji o prawach dziecka.
Komitet Praw Dziecka uznał zmiany klimatu za jedno z największych zagrożeń dla zdrowia dzieci i wezwał państwa do umieszczenia tej kwestii w centrum ich strategii adaptacji do zmian klimatu i łagodzenia ich skutków. Podkreślono, że państwa mają obowiązek chronić dzieci przed negatywnym wpływem czynników środowiskowych.
Musimy działać teraz
Kryzys klimatyczny trwa. Musimy działać natychmiast, aby przyszłe pokolenia mogły dorastać w zdrowym i bezpiecznym dla ich rozwoju środowisku.
UNICEF niesie systemową pomoc, której podstawą jest:
- wzmacnianie działań i usług, mających pozytywny wpływ na środowisko oraz niwelujących skutki katastrof klimatycznych;
- aktywizacja dzieci i młodzieży oraz ich edukacja w zakresie zrównoważonego rozwoju;
- współpraca z rządami państw i partnerami biznesowymi na temat stawiania dobra dzieci na pierwszym miejscu w ich planach, budżetach i działaniach;
- monitorowanie zrównoważonych praktyk w realizowanych przez UNICEF programach.
Wysiłki na rzecz odwrócenia skutków globalnego ocieplenia będą wymagały dziesięcioleci, ale musimy podjąć to wyzwanie.
Pomóż nam ratować dzieci, które cierpią z powodu braku dostępu do czystej wody.
