Każdy z nas ma prawo rozporządzić zgromadzonym majątkiem na wypadek śmierci zgodnie ze swoją wolą. Na zmianę osób uprawnionych do dziedziczenia z mocy ustawy pozwala testament. Dowiedz się, jak spisać ostatnią wolę, aby rozrządzenie było skuteczne.
Ostatnia wola i testament – czym są?
Testament jest dokumentem, w którym każda osoba mająca zdolność testowania, czyli sprawna psychicznie i nie działająca pod przymusem innych ludzi, może ustalić podział swojego majątku po śmierci. Ostatnia wola może obejmować zarówno pieniądze, jak i nieruchomości czy rzeczy. Testator ma dowolność w zakresie określenia pożądanego podziału, w tym m.in. nie musi uwzględniać w nim rodziny.
Brak testamentu sprawia, że dziedziczenie odbywa się na zasadach określonych w kodeksie cywilnym. W tym przypadku to najbliżsi zmarłego dzielą się jego majątkiem. Są to w pierwszej kolejności współmałżonek i dzieci, a jak ich nie ma, rodzice i rodzeństwo. Sporządzenie testamentu umożliwia pozbawienie prawa do spadku osób, które w przypadku dziedziczenia ustawowego dziedziczyłyby po spadkodawcy.
Należy jednak pamiętać, że bezpośrednim spadkobiorcom oraz ich zstępnym (dzieciom, wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, przysługuje prawo do zachowku. Jego wysokość to połowa wartości udziału, który by im przypadał w przypadku dziedziczenia ustawowego (jeśli są małoletni albo niezdolni do pracy, zachowek wynosi 2/3 udziału). Szerzej na ten temat pisaliśmy w artykule dostępnym tu.
W jaki sposób można przekazać ostatnią wolę? Jakie formy może przyjąć testament?
Ostatnia wola może być spisana w różnej formie. Każda – przy spełnieniu warunków ustawowych – ma taką samą moc. Wyboru należy więc dokonać na podstawie własnych preferencji i sytuacji osobistej.
Ostatnia wola może przyjąć formę testamentu zwykłego bądź szczególnego. Do pierwszej grupy zaliczamy testamenty własnoręczne (holograficzne), notarialne (spisywane u notariusza) oraz allograficzne (w formie ustnej, z uwzględnieniem dodatkowych wymogów, w tym obecności świadków i urzędnika).
Testamenty szczególne to z kolei m.in.:
- testament podróżny,
- testament wojskowy,
- testament ustny, spisywany w obecności co najmniej trzech świadków.
Kto może zostać testatorem?
Sporządzić testament może osoba, która ma zdolność testowania, czyli jest pełnoletnia i ma pełną zdolność do czynności prawnych. Testator musi być w pełni władz umysłowych, a także nie może działać pod presją osób trzecich. Świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli wyłącza m.in. stan po spożyciu alkoholu czy narkotyków, demencja oraz szok pourazowy.
Warto pamiętać, że brak zdolności do testowania sprawi, że testament będzie nieważny i dziedziczenie odbędzie się zgodnie z porządkiem ustawowym.
Czy testament spisany odręcznie będzie ważny?
Na podstawie przepisów kodeksu cywilnego możesz sporządzić testament własnoręczny, bez konieczności wizyty u notariusza. W tym celu wystarczy, że spiszesz odręcznie ostatnią wolę, a dokument opatrzysz datą i podpiszesz. Taki dokument jest ważny i wywołuje ten sam skutek, co testament w innej formie.
Nie ma znaczenia, jaką powierzchnię wybierzesz do spisania ostatniej woli. Najważniejsze, aby oświadczenie nie budziło wątpliwości, np. co do osoby spadkobiercy. Najpewniejsza w tym zakresie jest kartka, choć w sytuacji ekstremalnej, takiej jak na przykład powódź, gdy życie jest bezpośrednio zagrożone, można zapisać ostatnią wolę nawet na ścianie budynku.
Jak prawidłowo przekazać ostatnią wolę w testamencie własnoręcznym?
Spełnienie wymogów przedstawionych powyżej w praktyce nie dla wszystkich jest w pełni jasne. Ryzyko nieważności testamentu jest zbyt duże, dlatego warto skupić się na zasadach prawidłowego przekazania ostatniej woli w testamencie własnoręcznym.
Testament nie wywrze skutków, jeśli wydrukujesz jego treść i ograniczysz się do własnoręcznego podpisu. Również brak daty może prowadzić do nieważności, o ile wywoła wątpliwości co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Popularnym błędem jest również spisywanie testamentu wraz z małżonkiem. Należy pamiętać, że polskie prawo jasno stanowi, że testament może zawierać ostatnią wolę tylko jednego spadkodawcy. Testamenty wspólne są niedopuszczalne, a sporządzenie ostatniej woli w takiej formie doprowadzi do nieważności oświadczenia.
Czy ostatnią wolę można oświadczyć ustnie?
W niektórych przypadkach możliwe jest warunkowe odstąpienie od sporządzenia testamentu w formie pisemnej i oświadczenie ostatniej woli ustnie.
Testament ustny jest dopuszczalny, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub jeżeli na skutek wystąpienia szczególnych okoliczności nie da się zachować zwykłej formy testamentu (bądź jest to nadmiernie utrudnione). Również w tym przypadku, jeśli szczególne okoliczności przeminą, trzeba spisać ostatnią wolę przed upływem roku od złożenia oświadczenia z podaniem daty i miejsca. Wymagany jest również podpis spadkodawcy i dwóch albo wszystkich świadków. Gdy testator umrze, potwierdzenie musi być dokonane poprzez zgodne zeznania świadków przed sądem w terminie 6 miesięcy.
Również w przypadku testamentu allograficznego ostatnia wola jest oświadczana ustnie, jednak ostatecznie urzędnik spisuje z tej czynności protokół. Wymagana jest obecność dwóch świadków. Protokół musi zostać podpisany przez świadków i testatora, chyba że nie jest on zdolny do tej czynności. Testament allograficzny, choć również oświadczany ustnie, nie jest tym samym co testament ustny. Pierwszy należy do testamentów zwykłych (art. 951 k.c.), drugi – do szczególnych (art. 952 k.c.).
Testament notarialny – najpewniejszy sposób spisania ostatniej woli
Za najpewniejszy i najbardziej polecany uchodzi testament notarialny. W przypadku tej formy nie ryzykujesz, że popełnisz błąd – wystarczy, że stawisz się w kancelarii, a notariusz zadba o odpowiednie spisanie twojej ostatniej woli.
Testament notarialny wiąże się z kosztami, jednak jeśli go wybierzesz, masz pewność, że nie doprowadzisz nieumyślnie do nieważności ani nie dojdzie do zagubienia ostatniej woli. W testamencie zarówno notarialnym jak i odręcznym możesz dokonać zapisu na rzecz nie tylko rodziny ale również osób spoza niej oraz organizacji charytatywnej, np. UNICEF.
