Testament i darowizna to na pierwszy rzut oka podobne pojęcia. O ile jednak oba dotyczą bezpłatnego przysporzenia, to pozostałe uregulowania różnią się znacznie. Znajomość uwarunkowań prawnych testamentu i darowizny pozwoli wybrać najlepsze w danym przypadku rozwiązanie przekazania majątku na rzecz najbliższych.
Testament a darowizna – jaka jest różnica?
Główne różnice pomiędzy testamentem a darowizną odnoszą się do momentu, w którym następuje bezpłatne przekazanie określonych składników majątku. W pierwszym przypadku skutek rozrządzenia ma miejsce po śmierci testatora, natomiast darowizna pozwala na obdarowanie ze skutkiem natychmiastowym.
Czy można odwołać darowiznę i testament?
Testament możesz odwołać w każdym czasie. Wystarczy, że w jasny sposób oświadczysz swoją wolę, np. przekreślając go czy przerywając, jeśli jest spisany ręcznie. Testament notarialny trzeba odwołać spisując oświadczenie o odwołaniu ostatniej woli. Odwołanie testamentu jest możliwe również poprzez sporządzenie nowego testamentu.
W przypadku darowizny zasady są zdecydowanie bardziej rygorystyczne. Odwołanie darowizny – nawet już wykonanej – jest możliwe tylko, jeśli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności (art. 899 k.c.). Przykłady rażącej niewdzięczności nie są jasno wskazane w ustawie – wypracowało je orzecznictwo. Jako przykład można podać popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy. W celu odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności konieczne jest złożenie oświadczenia w tym przedmiocie obdarowanemu na piśmie. Jeśli darczyńca nie zwróci przedmiotu darowizny dobrowolnie, konieczne będzie dochodzenie swoich praw na drodze sądowej (według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu).
Przedmiot darowizny powinien zostać wydany w naturze. Jeśli jednak obdarowany nie jest już w jego posiadaniu – np. dlatego, że go sprzedał – musi zwrócić jego równowartość pieniężną.
Darowizna – jakie obowiązki ciążą na obdarowanym?
Na obdarowanym ciążą określone obowiązki. Wśród nich do najważniejszych zalicza się wypełnienie polecenia darczyńcy oraz ewentualny obowiązek dostarczenia w ramach istniejącego jeszcze wzbogacenia pieniędzy. Chodzi o środki brakujące do utrzymania się albo wypełnienia ciążącego na darczyńcy obowiązku alimentacyjnego. Pod uwagę bierze się jedynie środki w zakresie, w jakim obdarowany rzeczywiście jeszcze czerpie korzyści z darowizny – nie bierze się pod uwagę np. tej części, którą obdarowany już wydał na swoje utrzymanie. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, oddając darowiznę.
Darowizna a testament – jak darowizna wpływa na wykonanie testamentu?
Dokonując darowizny i jednocześnie spisując testament, musisz mieć świadomość, jak wpłynie to na obowiązki spadkobierców po śmierci. Znajomość ewentualnego zakresu zobowiązania najbliższych pomoże podjąć decyzję w zakresie najkorzystniejszego rozrządzenia swoim majątkiem.
Czy darowizna wchodzi w skład masy spadkowej?
Przepisy kodeksu cywilnego wskazują, że darowizny udzielone przez spadkodawcę za życia zalicza się do masy spadkowej. Nie ma przy tym znaczenia, czy obdarowanym był ktoś z rodziny czy osoba trzecia (z pewnym wyjątkiem, o którym mowa w dalszej części tekstu).
W praktyce doliczenie darowizny do masy spadkowej polega na tym, że sumuje się jej wartość wraz z pozostałym majątkiem darczyńcy i dopiero wtedy dokonuje się podziału pomiędzy spadkobierców. Jeśli konkretny spadkobierca otrzymał już część środków za życia spadkodawcy, w postępowaniu spadkowym przypadający mu udział zostanie odpowiednio pomniejszony. Odpowiedź na pytanie, czy darowizna wchodzi do masy spadkowej, jest jednoznacznie twierdząca. Mechanizm najłatwiej zrozumieć na przykładzie.
Przykład
Załóżmy, że po ojcu dziedziczą syn i córka w częściach równych – po połowie. Spadkodawca pozostawił po sobie środki pieniężne w kwocie 300 000 złotych. Syn wcześniej otrzymał już samochód o wartości 100 000 złotych. Masę spadkową ustala się, sumując wartość środków pieniężnych i samochodu (300 tys. zł plus 100 tys. zł = 400 tys. zł). Córka otrzyma więc 200 000 złotych, natomiast syn tylko 100 000 złotych, ponieważ wcześniej otrzymał już darowiznę wartą 100 000 złotych. Podziałowi podlegają tym samym nie tylko aktualne środki znajdujące się na koncie spadkodawcy, ale również te, które wcześniej były przedmiotem darowizn.
Darowizna a zachowek
Przekazanie części majątku w drodze darowizny nie eliminuje prawa do dochodzenia zachowku, również gdy dziedziczenie odbędzie się zgodnie z porządkiem ustawowym. Jeśli okaże się, że uprawniony nie może zaspokoić roszczeń z masy spadkowej, ma prawo wystąpić do obdarowanego o uzupełnienie zachowku.
Czy wszystkie darowizny zalicza się do zachowku?
Wysokość zachowku oblicza się, wykorzystując substrat zachowku. Podczas tego procesu pomija się polecenia i zapisy zwykłe, ale dolicza się zapisy windykacyjne oraz niektóre darowizny.
Uwzględnieniu nie podlegają tylko takie umowy, które były drobne i zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach oraz te dokonane ponad dziesięć lat licząc wstecz od dnia otwarcia spadku, jeśli jednocześnie dotyczyły osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku.
Przykład
Spadkodawca dwa lata przed śmiercią podarował przyjaciółce samochód wart 120 000 złotych. Spisał również testament, w którym do spadku powołał byłą partnerkę. Dokonał w nim też zapisu zwykłego aparatu o wartości 2000 złotych na rzecz przyjaciela. Po śmierci wyceniono zebrany przez niego majątek na 240 000 złotych. Pozostawił żonę oraz dwoje pełnoletnich dzieci. Substrat zachowku wynosi w tym przypadku 360 000 złotych. Żonie oraz każdemu z dzieci przysługuje zachowek w kwocie 60 000 złotych (1/2 x 1/3 x 360 000 złotych).
Darowizna i testament – jakie są koszty?
Podczas wyboru sposobu przekazania części majątku ważną kwestią będzie również ustalenie, co jest tańsze – testament czy darowizna.
W tym zakresie zdecydowanie lepiej wypada testament. Jeśli zdecydujesz się sporządzić testament własnoręczny, nie zapłacisz nic. Prosty testament notarialny kosztuje 50 złotych netto. Jeśli zdecydujesz się zawrzeć w dokumencie również zapis zwykły albo polecenie, koszt wyniesie 150 złotych netto. Najdroższy będzie testament z zapisem windykacyjnym (200 złotych netto), jednak również w tym przypadku i tak będzie to dużo mniej niż w przypadku darowizny.
Umowa darowizny powinna zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Wysokość taksy notarialnej zależy od wartości jej przedmiotu. W przypadku mieszkania o wartości mieszczącej się w przedziale od 60 000 do 1 000 000 złotych koszt sporządzenia aktu wyniesie 1010 złotych plus 0,4% z nadwyżki ponad 60 000 złotych.
Czy trzeba zapłacić podatek od darowizny i spadku?
Opłata notarialna to nie koniec kosztów. Nabycie majątku w drodze darowizny bądź testamentu powoduje powstanie obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn. Wysokość zobowiązania oblicza się w zależności od stopnia pokrewieństwa. Najbliżsi nie zapłacą podatku w ogóle. W skład tzw. zerowej grupy podatkowej wchodzą:
- małżonek,
- zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki),
- rodzeństwo,
- rodzice, dziadkowie, pradziadkowie,
- ojczym i macocha,
- pasierb i pasierbica.
Wymienione osoby mają jednak obowiązek w ciągu sześciu miesięcy od dnia przekazania darowizny albo przyznania spadku powiadomić o otrzymaniu przysporzenia urząd skarbowy, jeśli jego wartość przekracza kwotę wolną od podatku, tj. 9637 złotych (dokonuje się go na druku SD-Z2). Dzięki temu mogą uzyskać całkowite zwolnienie z podatku.
Testament czy darowizna – jak najlepiej przekazać majątek?
Trudno jednoznacznie ocenić, jak lepiej przekazać majątek. Z jednej strony testament to zdecydowanie niższa taksa notarialna. Z drugiej, tylko decydując się na sporządzenie umowy darowizny, możesz przekazać określone składniki swojego majątku na rzecz wybranej osoby jeszcze za życia. Ostateczna decyzja powinna być więc dokonana z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji konkretnej osoby.
Zarówno poprzez darowiznę, jak i w testamencie, możesz uwzględnić osoby spoza rodziny i organizację charytatywną, taką jak np. UNICEF, który dzięki Tobie pomoże najbardziej potrzebującym dzieciom.
