Stosunek pokrewieństwa jest bardzo istotną kwestią w przypadku postępowania spadkowego. Używane w kodeksie cywilnym określenia, takie jak na przykład „wstępni” i „zstępni” mogą jednak nie być oczywiste dla osoby nieobeznanej w przepisach. Ich wyjaśnienie pozwoli lepiej zrozumieć m.in. zasady dziedziczenia ustawowego oraz prawa do zachowku.
Pokrewieństwo – stopień i linia pokrewieństwa
Pokrewieństwo to stosunek zachodzący pomiędzy grupą osób, oparty na pochodzeniu od wspólnego przodka. Możliwe jest, aby stosunek pokrewieństwa wynikał wyłącznie z pochodzenia od jednego wspólnego rodzica. Będzie tak w przypadku rodzeństwa przyrodniego, które np. ma tę samą matkę i różnych ojców.
Pokrewieństwo występuje w linii prostej oraz w linii bocznej. Krewni w linii prostej to osoby, które pochodzą jedna od drugiej – wstępni oraz zstępni, np. syn, matka, babcia itp. Krewni w linii bocznej to z kolei osoby, które mimo że pochodzą od wspólnego przodka, nie są krewnymi w linii prostej, np. rodzeństwo, siostrzeńców, wujków, ciotki, kuzynostwo itp.
Stopień pokrewieństwa ustala się na podstawie liczby urodzeń dzielącej zainteresowanych. Rodzice są więc krewnymi w linii prostej pierwszego stopnia w stosunku do swoich dzieci, a dziadkowie drugiego stopnia w stosunku do swoich wnuków. Ustalając stopień pokrewieństwa w linii bocznej, zawsze wracamy do najbliższego wspólnego przodka. Na tej podstawie siostra będzie krewną drugiego stopnia w linii bocznej swojego brata.
Wstępni
Wstępni osoby fizycznej to osoby, od których się ona wywodzi. W przypadku braku zawężenia w konkretnym przepisie pojęcie obejmuje nie tylko rodziców i dziadków, ale również pradziadków, prapradziadków itp. W celu lepszego zrozumienia pojęcia można wyobrazić sobie wspinaczkę po drzewie genealogicznym. Jeśli osoba fizyczna musi się wspiąć po prostej linii do krewnego, od którego pochodzi, to nie ma wątpliwości, że jest on jej wstępnym.
Zstępni
Zstępni to z kolei osoby, które należą do grona potomków danej osoby. Najczęściej występujący zstępni to dzieci, wnuki oraz prawnuki. W tym przypadku nie jest jednak konieczne występowanie więzów krwi. Zstępnymi osoby fizycznej będą również jej dzieci przysposobione (czyli adoptowane) oraz dzieci uznane za własne. Pojęcie obejmuje także dzieci pozamałżeńskie.
Pokrewieństwo a powinowactwo
Pokrewieństwo należy jasno odróżnić od powinowactwa. Podczas gdy w pierwszym przypadku kluczowe znaczenie mają więzy krwi, to powinowactwo oznacza stosunek rodzinny między małżonkiem a krewnymi żony/męża, który powstał na skutek zawarcia małżeństwa. Zarówno krewni, jak i powinowaci, wchodzą do rodziny, jednak nie należy ich ze sobą mylić, ponieważ różne są przysługujące im na podstawie przepisów uprawnienia. Powinowactwo trwa pomimo ustania małżeństwa, tzn. jeśli małżonkowie się rozwiodą, to mąż przestaje być krewnym żony, ale jego rodzice, czyli teściowie, pozostają powinowatymi. Ma to bezpośredni wpływ na kwestie dziedziczenia. Po rozwodzie małżonek nie jest dłużej uwzględniany w kręgu spadkobierców ustawowych.
Zstępni i wstępni - zastosowanie
Dobre zrozumienie nazewnictwa obejmującego wstępnych i zstępnych pozwala ustalić krąg spadkobierców ustawowych, a także między innymi określić prawo do zachowku w przypadku pominięcia najbliższych krewnych w testamencie. Zagadnienia są również bardzo istotne w kontekście przepisów prawa rodzinnego, w tym obowiązków alimentacyjnych. Ustawodawca wykorzystuje te zbiorcze określenia, tak aby nie wymieniać każdorazowo wszystkich wstępnych i zstępnych.
Powołać do spadku w testamencie można nie tylko wstępnych i zstępnych, ale również organizację, taką jak na przykład UNICEF.
