Dziedziczenie testamentowe odbywa się na podstawie ostatniej woli spadkodawcy. Procedura nabycia spadku różni się w tym przypadku od dziedziczenia ustawowego. Czym jest otwarcie i ogłoszenie testamentu, a także jak przebiega nabycie spadku na podstawie testamentu?
Jak przebiega otwarcie i ogłoszenie testamentu?
Otwarcie i ogłoszenie testamentu następują po śmierci testatora. To konieczny etap w procesie ustalania kręgu spadkobierców. Ma on na celu potwierdzenie faktu sporządzenia testamentu oraz jego cech (np. w przypadku testamentu własnoręcznego spisania w całości pismem ręcznym, podpisania, opatrzenia datą i braku przekreśleń) i zmierza do realizacji ostatniej woli testatora w sposób możliwie jak najbardziej zgodny z jego wolą.
Po otwarciu i ogłoszeniu testamentu możliwe jest zapoznanie się z jego treścią i ewentualne zgłoszenie swoich zarzutów co do jego ważności. Czynności te mogą nastąpić zarówno w sądzie jak i u notariusza.
Otwarcie i ogłoszenie testamentu – kiedy w sądzie, a kiedy u notariusza?
Zgodnie z art. 646 § 1 kodeksu postępowania cywilnego osoba, u której znajduje się testament, musi złożyć go w sądzie (rejonowym, ustalanym na podstawie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy), gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go już u notariusza.
Sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy (art. 649 § 1 k.p.c.), np. akt zgonu. Co do zasady nie ma więc różnicy, kto dokona otwarcia i ogłoszenia testamentu. Nie istnieją przepisy, które przewidywałyby konkretne zasady wyboru. W praktyce otwarcie i ogłoszenie testamentu łatwiej jest przeprowadzić u notariusza, nie trzeba czekać miesiącami na termin rozprawy sądowej. W przypadku braku konfliktów pomiędzy spadkobiercami postępowanie spadkowe może być bowiem zakończone już w czasie jednej wizyty w kancelarii notarialnej.
Kto składa wniosek o otwarcie i ogłoszenie testamentu?
Otwarcie i ogłoszenie testamentu następują niezależnie od wniosku kogokolwiek – czy to spadkobiercy, czy osoby trzeciej. Gdy tylko właściwy organ przyjmie wiadomość o istnieniu rozrządzenia, dokonuje tych czynności z urzędu. Tym samym nie ma możliwości, że testament, o którym wie sąd, nigdy nie zostanie ujawniony. Dlatego też warto zgłosić testament do notarialnego rejestru testamentów.
Jednocześnie nie jest wykluczone złożenie wniosku w przedmiocie otwarcia i ogłoszenia testamentu, na przykład przez wykonawcę testamentu, czyli osobę, która ma za zadanie zadbać o wypełnienie wszystkich postanowień uwzględnionych w dokumencie albo przez jedną z osób wymienionych w treści testamentu. Zwyczajowo testament otwiera się po jego znalezieniu po śmierci testatora.
Po jakim czasie od śmierci testatora następuje odczytanie testamentu?
Kodeks postępowania cywilnego nie narzuca konkretnego terminu, w którym musi nastąpić odczytanie testamentu. Odpowiedzi na to pytanie trzeba więc szukać w praktyce działania sądów i notariuszy. Zwyczajowo testament otwiera się po jego znalezieniu po śmierci testatora. W przypadku dziedziczenia mieszkania, potencjalni spadkobiercy nie są zobowiązani do płacenia czynszu. Ten obowiązek następuje w chwili nabycia spadku. Jednocześnie niepłacony czynsz powiększa długi spadkowe.
W przypadku skierowania do sądu wniosku o otwarcie testamentu i stwierdzenie nabycia spadku sąd dokona go prawdopodobnie na posiedzeniu przed rozprawą. Z czynności zostanie sporządzony protokół, w którym sąd wskaże główne cechy dokumentu i wyszczególni ewentualne wątpliwości.
Notariusz otworzy i ogłosi testament po zgłoszeniu się do niego spadkobierców wraz z testamentem. Termin będzie zależny od ustaleń w tym przedmiocie.
Otwarcie i ogłoszenie testamentu – obecność osób zainteresowanych
Podczas otwarcia i ogłoszenia testamentu mogą być obecne osoby zainteresowane, choć o terminie tych czynności nie zawiadamia się potencjalnych spadkobierców. W przypadku odczytania testamentu u notariusza obecna jest zazwyczaj co najmniej jedna osoba – ten, kto został powołany w testamencie do spadku. Jeśli notariusz ma wątpliwości co do spadku, to akt poświadczenia dziedziczenia nie może zostać wydany – sprawa trafia do sądu i to sąd poszukuje spadkobierców.
Co w sytuacji, gdy istnieje kilka testamentów jednego spadkodawcy?
W praktyce postępowań spadkowych zdarzają się sytuacje, w których testator sporządził więcej niż jeden testament. Mowa tu zarówno o sytuacji, w których późniejsze rozrządzenie odwołuje wcześniejsze, jak i gdy spadkodawca sporządził testament zawierający zapis windykacyjny (np. przekazujący mieszkanie), a później powołujący spadkobiercę co do pozostałej części spadku (np. pieniędzy zgromadzonych na kontach bankowych i samochodu).
W takiej sytuacji otwarciu ulegają wszystkie testamenty. Poprzedni testament odwołany jest przez późniejszy jedynie wtedy, gdy testator złożył wyraźne oświadczenie, że odwołuje rozrządzenie z określonej daty. Jeśli tego nie uczyni, odwołane są tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie da się pogodzić z treścią nowego.
Protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu
Otwarcie i ogłoszenie testamentu wiążą się ze sporządzeniem protokołu. Art. 651 k.p.c. wskazuje, że dokument powinien opisywać:
- stan zewnętrzny testamentu,
- datę sporządzenia,
- datę złożenia,
- osobę, która złożyła testament.
Na testamencie wpisuje się datę jego otwarcia i ogłoszenia.
Zawiadomienie o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu
Jak zostało już wcześniej wspomniane, przy otwarciu i ogłoszeniu testamentu nie musi być obecny nikt z zainteresowanych, a sąd nie zawiadamia o posiedzeniu w tym przedmiocie z urzędu. Informuje się natomiast osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku o przeprowadzeniu tych czynności (art. 652 k.p.c.).
Jeśli ogłoszenie testamentu zostało dokonane przez notariusza, urzędnik ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić o tym sąd spadku poprzez przesłanie protokołu czynności.
Otwarcie testamentu u notariusza – koszt
Jeśli zdecydujesz się przeprowadzić otwarcie testamentu u notariusza, musisz liczyć się z koniecznością poniesienia kosztów. Te nie są jednak szczególnie wysokie, zwłaszcza biorąc pod uwagę wszystkie opłaty związane ze sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia.
Sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu to koszt 50 złotych netto. Do tej kwoty należy doliczyć podatek VAT.
Otwarcie testamentu w sądzie lub u notariusza – co dalej?
Po otwarciu testamentu – czy to w sądzie, czy u notariusza – podejmowane są dalsze czynności zmierzające do określenia grona spadkobierców. Po dokładnym wyjaśnieniu stanu faktycznego i prawnego sporządzany jest akt poświadczenia dziedziczenia (u notariusza) bądź wydawane jest postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (w sądzie). Sam protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu jest przechowywany w sądzie, chyba że złożono go u notariusza.
Otwarcie testamentu a nabycie spadku
Otwarcie testamentu to czynność niezbędna, aby mogło dojść do nabycia spadku. Gdy testament zostanie już ogłoszony, możliwe jest wystąpienie o przyznanie spadku (jeśli nie zrobiło się tego wcześniej) oraz dalsze rozpatrywanie sprawy, w tym przede wszystkim ustalenie kręgu spadkobierców, którzy mają dziedziczyć po testatorze.
Jeśli nie ma wątpliwości, kto ma dziedziczyć (np. wiadomo, ile spadkodawca miał dzieci itp.) sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, albo notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. W przypadku osoby samotnej sąd może nakazać poszukiwanie ewentualnych spadkobierców (np. poprzez ogłoszenie w prasie czy w budynku sądu). Jeśli ich nie znajdzie, majątek otrzyma gmina albo Skarb Państwa. Dlatego warto sporządzić testament, aby podzielić swój życiowy dorobek wedle własnej woli, obdarować bliskie osoby czy wesprzeć organizację humanitarną jak np. UNICEF.
Otwarcie i ogłoszenie testamentu a zachowek
Testament umożliwia rozporządzenie majątkiem zgodnie ze swoją wolą, jednak uprawnienie to nie jest nieograniczone. Polski ustawodawca przyznaje specjalną ochronę najbliższej rodzinie, która byłaby powołana do spadku na podstawie ustawy, gdyby testamentu nie sporządzono. Instytucja ta – zwana zachowkiem – dotyczy zstępnych testatora (tzn. osób pochodzących od niego – dzieci, wnuków itp.), jego małżonka oraz rodziców i obejmuje możliwość dochodzenia zapłaty od spadkobierców części (najczęściej ½) udziału, który by przypadł danej osobie w przypadku ustalania kręgu powołanych do spadku na podstawie ustawy.
Sporządzając testament, nie musisz jednak uwzględniać tych osób. Jeżeli uważasz, że nie zasługują na spadek, możesz je wydziedziczyć. Trzeba tylko uzasadnić taką decyzję, np. napisać, że dziecko zostaje wydziedziczone, ponieważ jest uzależnione od alkoholu lub hazardu i nie chcesz, aby zmarnowało twój dorobek na uzależnienie. Nie jest również pewne, że uprawnieni kiedykolwiek wystąpią o zachowek – mogą w pełni zaakceptować twoją wolę. Powołać do spadku możesz również osoby spoza rodziny, np. przyjaciół albo organizację, np. UNICEF.
